Het verhaal achter de naam (25) : Saulxures

Lons-le-Saunier, prefectuur van de Jura, getuigt tweemaal van het belang dat de zoutwinning voor deze stad gehad heeft. Een saunier is een persoon die zout wint of in zout handelt, en die bepaling komt in 1315 al in de plaatsnaam voor. Ook de naam Lons, die moeilijker te duiden is, verwijst waarschijnlijk naar de zoute springbron in het centrum van Lons. De oudste vormen luiden Leoonis en Leodonium; er ligt waarschijnlijk het Gallische ledo aan ten grondslag, dat ‘getijde’ of ‘bewegend water’ betekent en ook betrekking kan hebben op een stromende bron.

Het beroep saunier vinden we terug in de plaatsnaam Saulnières (Ille-et-Vilaine), aan een oude zoutroute tussen de zoutmoerassen van Guérande en het noorden en oosten van Frankrijk. Ook het buurdorp Le Sel-de-Bretagne (Ille-et-Vilaine) herinnert aan deze zouthandel, net als La Saunière (Creuse) in de Limousin. Een buurtschapsnaam als La Saunerie duidt over het algemeen op zoutwinning of -handel; we treffen La Saunerie bijvoorbeeld aan net ten westen van Soulce-Cernay (Doubs) dat zijn naam dankt aan een zoutwaterbron. De naam van Soulce vindt zijn oorsprong in het Oudhoogduitse woord sulza, dat ‘zoute bron’ betekent. Dit woord vinden we ook terug in Xousse (Meurthe-et-Moselle), dat in 1129 als Solcia vermeld werd. Vlakbij het dorp Xousse ligt de bron van een beek met de veelzeggende naam ruisseau de la Saline. Suisse (Moselle) heeft niets met Zwitserland te maken: de oude vermelding Sulciam uit 896 duidt ook op een zoutwaterbron, waar ook de Zuid-Franse plaats Saulce-sur-Rhône (Drôme) haar naam aan te danken heeft.

Salies-de-Béarn (Pyrénées-Atlantiques) en Salies-du-Salat (Haute-Garonne) danken hun naam aan zoutwaterbronnen, vooral gebruikt voor hun geneeskrachtige eigenschappen, maar waaruit ook zout gewonnen werd. In Saulxures (Haute-Marne) is geen zoutwaterbron aangetroffen, noch sporen van zoutwinning. Ging het daar om zouthandel? Er zijn zoutwaterbronnen in de omgeving. Bij andere plaatsen met dezelfde naam, zoals Saulxures-sur-Moselotte (Vosges) of Saulxures-lès-Nancy (Meurthe-et-Moselle) mag men telkens die vraag stellen: een zoutwaterbron, andersoortige zoutwinning of zouthandel? Slechts plaatselijk historisch of archeologisch onderzoek biedt uitkomst. In Saulxerotte (Meurthe-et-Moselle) bevindt zich een bron die L’Eau Salée heet, ‘het zoute water’; hier is de betekenis dus ontegenzeggelijk ‘zoutwaterbron’.

Zout werd eveneens gewonnen door in zoutpannen zeewater te laten verdampen en zo het zout over te houden; in het oosten van Frankrijk waren zoutmijnen, waar het zout door middel van verhitting uit de pekel gehaald werd. De bekendste en oudste zoutwinning van Oost-Frankrijk vinden we in de veelzeggende plaatsnaam Salins-les-Bains (Jura). In Miserey-Salines (Doubs) zijn de zoutmijnen veel recenter; er werd pas in 1866 zout ontdekt en salines is pas in 1922 aan de gemeentenaam toegevoegd. Waarschijnlijk herinnert ook Saulnot (Haute-Saône) aan zoutwinning op bescheiden schaal. Château-Salins (Moselle) dateert uit de 13^e eeuw, toen de zoutwinning voor de opkomst van het stadje zorgde. Château-Salins ligt aan de Seille, waarvan de naam ook het idee ‘zout’ oproept. Diezelfde Seille stroomt langs Marsal (Moselle), reeds op een Merovingische munt vermeld als Marsallo vico. Het is een Gallische samenstelling *maro-salinon ‘de grote zoutpannen’ – de zoutwinning moet hier erg ver teruggaan.

Aan de kust vinden we bijvoorbeeld Sallenelles (Calvados), waar zoutpannen waren. Saillé (Loire-Atlantique) ligt midden in de zoutmoerassen van Guérande. Ook in Morsalines (Manche) werd ooit zout gewonnen uit zeewater, maar hier waren door verandering van het zeeniveau in de elfde eeuw de zoutpannen al buiten dienst. De eerste lettergreep was oorspronkelijk de vrouwelijke meervoudsvorm van het Latijnse bijvoeglijk naamwoord mortuus, ‘dood’.

---

Geïnteresseerd in de geschiedenis en duiding van Franse plaatsnamen? Er komt een mooi en omvangrijk boek aan, dat door de coronacrisis nog even op zich laat wachten, helaas. Wordt vervolgd, ik houd u op de hoogte!