Waarom leven we in de Vijfde Republiek? Deel 2. De Vierde en de Vijfde Republiek

Na de bevrijding van Frankrijk werd in 1944 een voorlopige regering gevormd, met als leider Generaal Charles de Gaulle, oorlogsheld uit de Eerste Wereldoorlog en held van het franse verzet. Er moest een nieuwe Grondwet komen die ontworpen werd door De Gaulle. Maar de voorlopige regering wees zijn Grondwet af, omdat er teveel macht bij de centrale regering werd gelegd. Kwaad trad De Gaulle af en hij trok zich terug op zijn landgoed in Colombey-les-Deux-Eglises (Haute-Marne).

Een andere Grondwet werd ontworpen en in 1946 zag de Vierde Republiek het licht. President Vincent Auriol (1947-1954) en het parlement hadden de zware taak om na vijf jaar oorlogsgeweld het land te herstellen. Van de economische activiteit was vrijwel niets meer over. Veel steden waren verwoest. Wegen, spoorwegen, bruggen en tunnels waren door het verzet opgeblazen. De agrarische en de industriële productie lagen vrijwel stil. Met financiële hulp van de Amerikanen (Marshall Plan) werd eerst de infrastructuur hersteld. Banken, energie-, verzekerings- en vervoerbedrijven werden genationaliseerd. De nieuwe regering zette de eerste Sécurité Sociale op en Frankrijk werd lid van de in 1949 gestichte NAVO (Noord-Atlantische Verdrags Organisatie). Ook werd de industrie en de agrarische sector nieuw leven ingeblazen.

Foto: het verzet van de Limousin (CRDP)

Het bleek echter bijzonder moeilijk om in die na-oorlogse jaren de neuzen van Communisten, Socialisten, Gaullisten en de nationalistische Poujadisten in regering en parlement dezelfde kant op te krijgen. De Vierde Republiek heeft 12 jaar bestaan en heeft in die tijd maar liefst 22 verschillende regeringen gekend, waarvan er negen al na ruim een maand het veld moesten ruimen. Daarbij speelde de oorlog in Vietnam de diverse regeringen parten. Na de zware nederlaag van de franse troepen tegen het Vietminh-leger in de slag bij Dien Bien Phu (1954), werd Vietnam onder invloed van de in datzelfde jaar benoemde premier Pierre Mendès France onafhankelijk, zeer tegen de zin van de nationalisten, die de onafhankelijkheid zagen als een blamage voor Frankrijk. De in 1954 nieuw gekozen president René Coty die Vincent Auriol was opgevolgd, was het echter volledig met Mendès France eens.

In datzelfde roerige jaar 1954 verklaarde het algerijnse FLN (Front de Libération Nationale) Frankrijk de oorlog, hetgeen het begin was van de Algerijnse Onafhankelijkheidsoorlog, die na acht jaar strijd in 1962 eindigde met de onafhankelijkheid van Algerije. Deze oorlog kostte Mendès France uiteindelijk het premierschap, hoewel hij steeds had aangedrongen op onderhandelingen met de noord-afrikaanse koloniën over onafhankelijkheid. Die onderhandelingen werden met Tunesië en Marokko ook daadwerkelijk gevoerd en leidden tot vreedzame onafhankelijkheid van beide landen. De afwijzende opstelling tegenover onafhankelijkheid van de franse kolonialisten in Algerije én in het franse parlement leidde echter tot de oorlogsverklaring van het FLN. Daardoor kwamen de onderhandelingen tussen Frankrijk en Algerije nooit van de grond en was een jarenlange van beide kanten zeer wrede oorlog noodzakelijk om Algerije de gewenste onafhankelijkheid te doen verkrijgen. Teleurgesteld trad Mendès France in 1955 af.

De Fransen en president René Coty hadden in 1958 schoon genoeg van de voortdurend wisselende regeringen. Ze wilden stabiliteit. Generaal Charles de Gaulle werd door de president gevraagd om premier te worden en een nieuwe Grondwet te ontwerpen. De Gaulle maakte het zich niet moeilijk. Hij diende dezelfde Grondwet in die hij vlak na de oorlog als leider van de voorlopige regering had ontworpen, maar die destijds werd afgekeurd. Na het door president Coty uitgeroepen referendum van 1958, waarbij de bevolking in grote meerderheid vóór De Gaulle's nieuwe Grondwet stemde, kwam er een einde aan de Vierde Republiek. René Coty trad af als president en Charles de Gaulle volgde hem op.

Sindsdien leven we nu alweer 62 jaar in de Vijfde Republiek, met als eerste president Charles de Gaulle en als voorlopig laatste de huidige president Emmanuel Macron. De Vijfde Republiek kent redelijk stabiele regeringen, mede doordat in De Gaulle's Grondwet aan de president vrij veel macht wordt toegekend. In 1965 werd De Gaulle herkozen als president (de termijn voor het presidentschap was toen nog 7 jaar). In 1969 stelde hij echter per referendum de voortzetting van zijn presidentschap afhankelijk van de goedkeuring van de bevolking van zijn nieuwe plannen: 1. Hervorming van de Senaat en 2. Wijziging van de regionale indeling van Frankrijk. De Fransen stemden twee keer "Nee", waarop De Gaulle aftrad. Hij trok zich andermaal terug op zijn landgoed in Colombey-les-Deux-Eglises, waar hij anderhalf jaar later (1970) op 80-jarige leeftijd overleed.

Naschrift:
1.Zoals uit dit verhaal blijkt, wordt een nieuw Republiek uitgeroepen wanneer er een geheel nieuwe Grondwet van kracht wordt. Een beperkte wijziging van de Grondwet, die vrijwel iedere president doorvoert, brengt echter geen volgende Republiek mee. Zo werd bijvoorbeeld in het jaar 2000 op voorstel van president Jacques Chirac de zittingsperiode van een president via een referendum teruggebracht van 7 jaar naar 5 jaar, maar dat had niet het ontstaan van de volgende Republiek tot gevolg.

2. In dit verhaal is regelmatig sprake van het referendum. Sinds de Franse Revolutie is in de Grondwet de mogelijkheid van een referendum opgenomen. Dit kan beslissend zijn of adviserend. Op voorstel van de regering of op voorstel van het parlement (Assemblée plus Sénat) kan de president een referendum afkondigen over een wetsontwerp, over een wijziging van de Grondwet of over de toetreding van een land tot de Europese Unie. Hij is daartoe niet verplicht. Een referendum op initiatief van het volk, zoals sommige Fransen wensen, is volgens de huidige Grondwet (nog) niet mogelijk.

Bron: Pourquoi.com