De vorige bewoner: een soldaat

Wie een huis in Frankrijk heeft of wel eens in een gite logeert, vraagt zich bijna onvermijdelijk af wie de vorige bewoners waren en hoe zij leefden. Dat wilde ik in elk geval weten toen we in 1991 een baanwachtershuis in Le Grand Pressigny in de Touraine kochten. Door de jaren heen heb ik dat uitgezocht. Er bleken allerlei soorten mensen tussen te zitten met elk hun eigen geluk en ongeluk, en elk verwikkeld in de grote geschiedenis van hun tijd: spoorwegen, industrialisatie, wereldoorlogen, toerisme.  Ik heb ze beschreven in mijn recente boek Ons Huis aan het Spoor.  Voor Nederlanders in Frankrijk licht ik er een aantal uit. In deze aflevering, de soldaat: René Galais, gedood in de Eerste Wereldoorlog.

____________________

Op de schoorsteenmantel in ons huis staat, tussen een paar fossielen en vuurstenen handbijltjes, een Franse miniatuursoldaat uit de Eerste Wereldoorlog. Hij is maar vijf centimeter hoog, maar zijn uitrusting is gedetailleerd en levensecht. Hij draagt de felrode broek, donkerblauwe jas en pet met rode klep waarmee de Fransen in 1914 de oorlog in gingen. In de houding, met een geweer in zijn rechterhand ziet hij eruit alsof hij zo uit de slagorde van zijn regiment is geplukt. We kochten hem ooit op een brocante; als een klein eerbetoon aan René Galais, die in 1894 in ons huis geboren werd en sneuvelde in de Eerste Wereldoorlog. 

Hij is een van de tweehonderd jongens uit het dorp die zich in 1914 op twintigjarige leeftijd bij de kazerne in Le Blanc moeten melden om naar het front te gaan. Ze vertrekken met de trein naar Le Blanc. Voor René is dat extra bijzonder omdat hij zo langs de spoorwegovergang komt waar zijn eigen ouderlijk huis, nu ons vakantiehuis, bij staat te waken. Hij zal er nog eens naar hebben gekeken, misschien stonden zijn vader en moeder wel te zwaaien. In de kazerne krijgt hij zijn uitrusting: een uniform, laarzen en een rugzak met persoonlijke benodigdheden zoals een eetkom, bestek, zakdoeken en naaigerei; drie patroonriemen, een geweer met bajonet en een ovalen aluminium identiteitsplaatje aan een kettinkje om zijn nek. 

Dan gaan ze, opnieuw per trein en opnieuw langs zijn ouderlijk huis naar hun legeronderdeel. Misschien heeft hij onderweg zijn ouders weer gezien, dit keer in zijn nieuwe uniform.  Een week later komt René bij zijn regiment in Noordoost Frankrijk aan. Het is koud en het regent. In zijn dossier kun je precies zien waar hij gevochten heeft. De verschrikkingen van die fronten zijn uitgebreid beschreven en hij zit er zes maanden midden in. Dan wordt hij op donderdag elf maart 1915, omstreeks vier uur in de middag als het zwaar sneeuwt  “doodgeschoten door de vijand”, zoals zijn dossier droog vermeld; bij de Koeienkop in het Foret d’Apremont bij de Maas.

Terwijl René zich staande probeert te houden, wachten zijn vader en moeder, Louis en Marie, net zoals miljoenen andere ouders, op bericht van hun zoon.  Volgens historici worden er zo’n zeven tot negen miljoen brieven per dag verzonden van soldaten naar hun familie en andersom. René heeft vast en zeker een of meerdere brieven naar zijn ouders geschreven, en zij naar hem. Maar de post is langzaam. Sommige families schrijven elkaar weinig en hebben nauwelijks een idee wat er met hun kind aan de hand is. Als de bezorgdheid hen te machtig wordt, melden ze zich bij de mairie van hun dorp en vragen of er nieuws is. In het archief van Le Grand-Pressigny zit een map met hartverscheurende aantekeningen van de griffier over families die inlichtingen over hun zoon zoeken. Soms registreert hij dat netjes onder de titel “Informatie gevraagd over de volgende jongens” met daaronder een lijstje namen; soms schrijft hij een kattenbelletje: “niet vergeten dat mevrouw Dubois naar haar zoon gevraagd heeft”; en vaak voegt hij er later met potlood aan toe dat er pas de nouvelle is. In het gemeentehuis weten ze pas iets als er een officieel Avis de decès van het leger binnenkomt, een formulier waarop staat dat soldaat zus-en-zo is overleden. Met daarbij de vraag of de burgemeester zo vriendelijk wil zijn dat aan de familie te vertellen en dan tegelijkertijd de condoleances van het Ministerie van Oorlog over te brengen.

De burgemeester van ons dorp maakt die gang uiteindelijk zo’n zestig keer en klopt ook aan onze voordeur om de ouders van René te vertellen dat hij het niet heeft gered.  Waren ze buiten in de moestuin bezig en hebben ze zijn auto van verre het pad zien opdraaien? Dan duurt het nog wel een paar minuten voordat hij bij de deur is. Honderd volle seconden waarin het onheil steeds dichterbij komt totdat er niet meer aan te ontsnappen is en de burgemeester in stemmig zwart pak uitstapt. Ik kan het me zo goed voorstellen omdat wij zelf ook vaak in de deuropening staan te kijken en te wachten als er in de verte een auto aankomt. Maar dan wel met blijmoedige nieuwsgierigheid en niet in het pikzwarte, wanhopige besef dat iemand je komt vertellen dat je zoon dood is.

Op het oorlogsmonument achter de kerk van Le Grand-Pressigny, staat René vermeld met de zestig andere jongens uit het dorp die niet terug gekomen zijn. In totaal zijn zo’n 1,3 miljoen Franse soldaten omgekomen in de Eerste Wereldoorlog. Het is een niet te bevatten getal, zeker niet als je bedenkt dat elk van hen een verhaal had zoals dat van René.

In het hoofdstuk over René in het boek zelf, vertel ik nog meer over de oorlogsmonumenten en de conflicten die er in de dorpen ontstonden over hun gewenste locatie, op het dorpsplein als eerbetoon aan de publieke rol van de soldaat, of op het kerkhof als religieus symbool voor het privé-verdriet van de achterblijvers.