Het verhaal achter de naam (17) : Le Mesnil

Mansionile is een relatief jonge term in de toponymie; nederzettingen die deze naam dragen zijn meestal pas na de 7^e eeuw gesticht. Vervolgens is het woord zeker vijf eeuwen actief geweest in de naamgeving. De Romeinen kenden dit Laatlatijnse woord niet; het is een Middeleeuwse afleiding van mansione, dat 'huis' betekende en ook maison heeft opgeleverd. Deze naam komt als mesnil en ménil in een breed gebied in Noord-Frankrijk voor, met een duidelijk zwaartepunt in Normandië en in een gedeelte van Lotharingen. Mesnil komt opzetten wanneer er al vele plaatsnamen op -ville en -court bestaan. Niet alleen de taalkundige oorsprong geeft een verkleinvorm weer, meestal vinden we die ook terug in de werkelijkheid. Weinig mesnils zijn groot of belangrijk geworden – behalve in de regio Parijs waar Le Blanc-Mesnil (Seine-Saint-Denis) meer dan 50.000 inwoners heeft. Het is een uitzondering.

De standaard schrijfwijze bevat een -s- die niet uitgesproken wordt, maar aangeeft dat de beginklinker in de uitspraak verlengd werd. De schrijfwijze zonder tussen-s komt vooral voor in Oost-Frankrijk en in de Orne. In dat laatste departement was in aan het begin van de twintigste eeuw een prefect actief die als doelstelling had om schrijfwijze overeen te laten komen met de uitspraak. Hij heeft voor een aantal plaatsnamen spellingsvereenvoudigingen weten door te voeren, waaronder Ménil voor het archaïsch gespelde Mesnil en een -i aan het eind van een aantal namen op -y.

De oudste mesnils volgen nog de Germaanse woordvolgorde, waar het hoofdwoord achteraan staat: Hudimesnil (Manche) en Smermesnil (Seine-Maritime) zijn samenstellingen met een persoonsnaam, respectievelijk het Germaanse Hildwin en het Angelsaksische Semarus. Ook Dampsmesnil (Eure) volgt die volgorde, met als eerste gedeelte een evolutie van dominus, 'heer'. De samenstellingen met een (Latijns) bijvoeglijk naamwoord vertonen diezelfde volgorde: Longmesnil (Seine-Maritime) is het 'langgerekte dorp' en in Saint-Aignan-de-Cramesnil (Calvados) leeft het Oudfranse cras/gras voort, met de betekenis 'rijk, welvarend'.

Toch is het overgrote merendeel van de mesnils van later oorsprong; ze zijn vaak te herkennen aan de vorm Mesnil plus een familienaam, met of zonder lidwoord: Le Mesnil-Durand (Calvados) – ook een voormalige gemeente in de Manche draagt die naam –, Le Mesnil-Herman (Manche), Le Mesnil-Fuguet (Eure), Ménil-Hubert-en-Exmes (Orne). De complete lijst is vele malen langer.

In Ménil-la-Tour (Meurthe-et-Moselle) herinnert de 'toren' aan het voormalige kasteel, waarvan nog slechts enkele resten over zijn. Ménil-Flin (Meurthe-et-Moselle) hoort bij het dorp Flin; het ligt aan de andere oever van de Meurthe en Ménillot in Choloy-Ménillot (Meurthe-et-Moselle) is een verkleinvorm. In het noorden komt meerdere malen de schrijfwijze Maisnil voor, zoals voor het dorp even ten zuiden van Saint-Pol-sur-Ternoise (Pas-de-Calais).

Ook in de Bourgogne heeft men mansionile gebruikt bij het benoemen van woonplaatsen. Het levert daar echter niet Mesnil op, maar Magny – al zijn die plaatsnamen ook op een andere manier verklaard. Gezien de oude vormen is het echter aannemelijker dat Magny-Lambert (Côte-d'Or), in 992 vermeld als Mansionile altare Sancti Salvatoris, en Magny-lez-Aubigny (Côte-d'Or), in 1243 vermeld als de Masnillo, mesnils zijn. Daarentegen wordt Magny-la-Ville (Côte-d'Or) in 994 geschreven als Magniacus: één vorm, twee herkomsten?