Op de eerste dinsdag van de maand staat de virtuele Brasserie van ons platform Nederlanders.fr in het teken van nieuw uitgekomen boeken met een relatie met La douce France. Op 2 september was het de beurt aan de roman La Petite Irène, van auteur Brigitte Bloem. Hebt u er niet bij kunnen zijn? Hierbij het verslag van de bijeenkomst.

Opening
Na een hartelijk welkom door gastheer en moderator Anton Noë vertelt Andy Arnts, directeur van Uitgeverij September, wat hem deed besluiten om het manuscript van Brigitte Bloem over de zoektocht naar het leven van een meisje op een schilderij van Renoir uit te willen geven. Zowel Andy als Brigitte delen hun liefde voor Frankrijk. La Petite Irène speelt zich grotendeels af in Frankrijk. Maar dat was niet de enige reden. Andy is ook een groot liefhebber van Renoir. Bovendien vond hij het manuscript goed geschreven: “Een mooi verhaal met een bijzondere mix van fictie en non-fictie”, aldus de uitgever.

Presentatie auteur
Na deze mooie woorden is het de beurt aan auteur Brigitte Bloem. Ze bedankt allereerst alle aanwezigen voor hun belangstelling. “Voor een schrijver, en zeker voor een debutant, is het enorm leuk dat mensen de moeite nemen om meer over je boek te horen en het misschien ook nog wel gaan lezen”, zegt Brigitte.

Een collega van Pierre-Auguste Renoir zei eens: ‘Ik schilder mensen om ze te leren kennen’. Dit citaat van schilder en goede vriendin van Renoir, Suzanne Valadon, siert als motto het eerste deel van La Petite Irène. “Met het ene geschilderde portret voel je meer affiniteit dan met een willekeurig ander schilderij”, licht Brigitte toe. “Inmiddels heb ik La Petite Irène heel goed leren kennen en heb ik haar zelfs woorden mogen geven.”

Korte inhoud roman
In de zomer van 1990 vindt de Nederlandse au pair en studente kunstgeschiedenis Tamar in een oude Normandische villa een koffertje met foto’s, babykleertjes en twee dagboeken. Tamar komt erachter dat de dagboeken en andere kostbaarheden hebben toebehoord aan Irène Cahen d’Anvers, de dochter van een Parijse bankiersfamilie, die in 1880 op achtjarige leeftijd werd geportretteerd door de beroemde schilder Pierre-Auguste Renoir. Deze ontdekking is voor Tamar de aanleiding voor een jarenlange zoektocht door Frankrijk, waarbij ze het levensverhaal van Irène probeert te reconstrueren en de nalatenschap terug wil brengen naar Irènes nakomelingen.

Mijn kennismaking met La Petite Irène
Rond mijn twintigste studeerde ik aan de universiteit in Utrecht en ging ik, net als de hoofdpersoon van mijn roman, Tamar, als zomer-au pair naar Parijs. Ik kwam terecht bij het gezin, dat ik ook in mijn boek beschrijf. En net als bij Tamar vertrok ook ik drie weken met het gezin naar Deauville.

In de eetkamer van de oude Normandische villa waar we logeerden hing een reproductie van La Petite Irène. Toen wist ik nog niet wie er op het schilderij was afgebeeld en dat het origineel werd geschilderd door de beroemde impressionist Pierre-Auguste Renoir. Dagelijks at ik met de kinderen waar ik voor zorgde, het meisje op het schilderij keek daarbij op ons neer. Alsof ze wilde zeggen: ‘Was ik maar bij jullie, in plaats van ‘bevroren’ op dit schildersdoek’.

Toen ik drie decennia later voor een artikel aan het googlen was naar Joodse bankiersfamilies in het Parijs van de late 19e eeuw stuitte ik bij toeval op de familie Cahen d’Anvers én op het schilderij dat ik herkende van de reproductie in de Normandische villa. De officiële naam: La Petite Fille au ruban bleu. Ook bekend onder de titel: La Petite Irène.

Research
Stukje bij beetje kwam ik in de jaren die volgden achter het levensverhaal van Irène Cahen d’Anvers, het meisje op het schilderij, en begon voorzichtig haar levensverhaal aan mijn laptop toe te vertrouwen.

Ik deed onderzoek, online, en ook zoveel mogelijk op locatie.
- In de Bibliothèque nationale de France in Parijs, met de mooie koepel, links op de foto.
- In het archief van het Musée Nissim de Camondo, ook in Parijs. Dat is gevestigd in het vroegere woonhuis van de ex-man van Irène, Moïse de Camondo.
- Rechts op de foto zie je het Chateau Champs-sur-Marne, dat ik bezocht en waar ik een goed beeld kreeg van met name de vele soirees en feesten die de ouders van Irène er hielden, met gasten als Proust, Baudelaire, Guy de Maupassant en veel royalty.
- Ook bezochten we met het gezin Deauville, Cannes, Cagnes-sur-mer. Om er onderzoek te doen en om sfeer te proeven. Geen zwaar werk, kan ik u zeggen.

Ik las heel veel boeken. Een geweldige biografie over Renoir, van Barbara Ehrlich White, een interessant boek van Pierre Assouline, over de familie Camondo. Ook genoot ik van het prachtige boek van Edmund de Waal, De haas met de amberkleurige ogen, waarin ik ook weer nieuwe informatie vond.

Toen ik het leven van Irène Cahen d’Anvers in kaart had gebracht en het verhaal van haar leven op had geschreven, bedacht ik een tweede verhaallijn, die van de studente kunstgeschiedenis en au pair Tamar en de vondst van het koffertje met de dagboeken. Dat gaf mij de gelegenheid de jaren negentig van twee eeuwen geleden te vervlechten met de jaren negentig van de vorige eeuw.

Tamar geeft zichzelf de opdracht om het koffertje met inhoud terug te geven aan nabestaanden van Irène. De aanleiding voor een soort roadtrip door La douce France, die ik in de roman uitgebreid beschrijf.

Veel belevenissen uit mijn au pair tijd heb ik, met de nodige dichterlijke vrijheden, verwerkt in het boek. In een tussenjaar tussen middelbare school en universiteit was ik ook al eens au pair geweest. Toen in Zwitserland. Ook uit die ervaringen hebben ik anekdotes geleend voor dit boek. Onder meer de reis die Tamar naar het filmfestival in Cannes maakt. Maar daar verklap ik nog niets over. Dat waren erg leuke hoofdstukken om te schrijven.

Belangrijkste personages
Tamar, Irène + familie, Moïse de Camondo, Renoir
Ik probeerde me in te leven hoe het zou zijn geweest om als jong meisje in die tijd op te groeien. Zo ontstonden ook de fictieve dagboekaantekeningen van Irène Cahen d’Anvers.
Je werd in een keurslijf gedwongen, letterlijk en figuurlijk. Irène probeerde daaraan te ontsnappen en moest daar veel voor opgeven. En dan waren er natuurlijk twee wereldoorlogen, waarvan de tweede voor veel Joodse families funest werd.

Dankzij mijn onderzoeksactiviteiten voor dit boek ben ik ook veel meer te weten gekomen over de schilder Pierre-Auguste Renoir. Ik vond het leuk om de lezers hier ook deelgenoot van te maken, dus ook die informatie heb ik deels gebruikt om mijn verhaal te vertellen.

Nog goed om te weten: Musée Nissim de Camondo, gelegen vlakbij Parc Monceau, gelegen in het 8e arrondissement, is nu langdurig gesloten en gaat pas begin 2027 weer voor publiek open. Erg de moeite waard als je de geschiedenis van de families kent.
Ook Parc Monceau is een bezoek meer dan waard, met z’n leuke 18e eeuwse folly’s, zoals een piramide en een zuilengalerij.

De reis van het schilderij
Tot slot laat Brigitte, aan de hand van een chronologisch overzicht, de reis zien die het schilderij La Petite Irène heeft afgelegd vanaf het moment dat het kunstwerk het atelier van Renoir verliet, tot nu.
In WOII was het schilderij in oneigenlijk bezit van de Duitse bezetter. Na de oorlog werd het teruggegeven aan de rechtmatige nabestaande, in dit geval Irène, het meisje op het schilderij zelf, op dat moment inmiddels een dame op leeftijd. In de film The Monuments Men uit 2014, van en met George Clooney, speelt het schilderij ook een rol. Sinds 2021 hangt het in Zürich, als onderdeel van de verzameling Bührle. Als gevolg van een intensieve discussie over deze verzameling, keren vier of vijf schilderijen uit deze verzameling binnenkort terug naar nabestaanden van rechtmatige eigenaren. La Petite Irène hoort daar niet bij, aangezien hiervoor indertijd is betaald door Bührle aan Irène Cahen d’Anvers.

Recensie van een lezer
Annelore Zielstra legt uit waarom zij het boek La Petite Irène met zoveel plezier heeft gelezen. “Het is zo’n liefdevol, mooi verhaal met historische feiten en een persoonlijke verhaallijn”, aldus Annelore. Ze vindt het knap hoe heden en verleden met elkaar verweven worden. “De auteur neemt je op een heel natuurlijke manier mee in de zoektocht naar nakomelingen van Irène.”

Slotwoorden en -akkoorden
Tot slot leest Brigitte nog de proloog voor en is het tijd voor enkele vragen.
Onder de fijne klanken van Une belle histoire van Michel Fugain bedankt Anton Noë alle aanwezigen.
Tot ziens op de volgende boekpresentatie op 7 oktober!

AANVULLING MOD.: 

La petite Irène" bij uitgeverij September, lees meer ...